Het basisinkomen heeft nog steeds en enorm momentum. Steeds meer mensen zijn er voorstander van. Het principe vind ik ook goed. Iedereen een gegarandeerd niveau van zeker, gegarandeerd, inkomen zonder voorwaarden. Maar ten koste van wat gaat zo’n basisinkomen?

Er zijn ook veel tegenstanders. De voorstanders zien alleen maar de voordelen, uiteraard. De tegenstanders zien alleen maar nadelen.

Basisinkomen en Welvaart

In een documentaire van de VPRO werd dit indertijd allemaal goed uitgelegd. De voor- en nadelen worden belicht, en een (bekend) voorbeeld van een dorp in Canada waar men een experiment heeft gedaan met een basisinkomen als illustratie.

Een korte samenvatting van het idee van het Basisinkomen is in de bovenstaande video te zien. Dat was echter de visie in 2014. Wat is er van terecht gekomen? De geschetste maatschappelijke verandering, die nu zijn beslag zou moeten hebben gekregen, blijkt niet te hebben plaatsgevonden.

Integendeel, we komen zelfs zoveel arbeidskracht tekort dat er nu ruim 750.000 arbeidsmigranten nodig zijn in Nederland!

Toch klopt een deel van het verhaal nog steeds: er is (ook) een enorme industrie rondom uitkeringen en armoede. En flinke uitvoeringslasten.

Experimenten met Basisinkomen

Een groot aantal gemeenten in Nederland ging in 2015 ‘experimenteren’ met het basisinkomen, waaronder [de steden] Deventer, Groningen, Nijmegen, Tilburg, Utrecht en Wageningen. De experimenten zijn geen succes geworden zo bleek na evaluatie.

Het was de bedoeling (een “addertje onder het gras” dus) dat mensen dan eerder zouden uitstromen uit de bijstand. Maar de conclusie was enigszins teleurstellend. Mensen die meededen aan de proef stroomden niet eerder uit de bijstand.

Maar, is een “bijstandsuitkering zonder verplichtingen” wel een basisinkomen? Nee! De gemeenten boden een bijstandsinkomen zonder sollicitatieplicht aan een bepaalde groep uitkeringsgerechtigden.

Ook dat verhaal is de afgelopen tien jaar dus niet van de grond gekomen. De experimenten hebben tot niets geleid.

Mijns inziens maakten de gemeenten ook een flinke vergissing. En wel om de volgende redenen:

1. Het is goedkoper om mensen “af te schrijven” en ze een uitkering ‘zonder verplichtingen’ te geven dan er nog langer energie in te steken. Ik vind dat een foute, maatschappelijk onverantwoorde, keuze. Ik kan mij ook niet voorstellen dat het merendeel van deze groep er echt blij mee is dat ze als ‘kansloos’ worden gezien en dus gewoon maar verder aan hun lot overgelaten worden – gewoon uitsluiting van maatschappelijke deelname als je het mij vraagt en voor altijd afhankelijk gemaakt van een uitkering, bah! Staat mij enorm tegen. Helemaal omdat het verkocht wordt als “innovatie”…;
2. het basisinkomen heeft als grondgedachte dat je mensen wat geld geeft waar ze net wel/net niet van kunnen bestaan en voor de rest zelf hun inkomen kunnen bepalen door te werken naar (inkomens)behoefte. En dat zal je wel moeten ook want zeg nou zelf, als je rond de 700 à 800 euro per maand krijgt (da’s het bedrag dat steeds genoemd werd en waar het ongeveer op uit zou moeten komen) is het zeker geen vetpot. Je kan er eigenlijk niet van bestaan. Daarnaast kunnen de ontvangers van het basisinkomen dan gaan bijverdienen (zonder gekort te worden). Dat is principieel anders dan een uitkering zonder verplichtingen. Een uitkering zonder verplichtingen stimuleert juist niet om te gaan werken of ondernemen, een basisinkomen wel.

Risico’s van het basisinkomen

Het basisinkomen heeft zijn voor- en nadelen. Maar hét grote risico is niet, wat veel mensen roepen, dat “iedereen dan maar z’n handje op gaat houden” en we een land vol labbekakken krijgen maar dat het zal worden gebruikt als een ordinaire bezuiniging.

Jazeker! Het basisinkomen kan als bezuiniging “misbruikt” worden! 

Ik denk dat het zeker niet ondenkbaar is dat het basisinkomen er in een bepaalde vorm gaat komen op een dag.

Het zal ons worden verkocht als een prachtig  idee. Iedereen vanaf z’n 18e jaar een vast bedrag per maand op de rekening, of, voor werkenden wellicht een hogere arbeidskorting? Gratis geld! Je hoeft er niets voor te doen. Je mag het gewoon houden. Alsjeblieft!

Perfect voor wie bijvoorbeeld een klein part-time baantje heeft. Of wanneer je met twee volwassenen samen in een (goedkope) huurwoning of appartementje zit. Je kan met dat geld overleven (maar meer niet).

Zeker als het een bedrag wordt rond de hooge van de AOW (waar je ook stemmen voor hoort opgaan) wordt het zelfs aantrekkelijk om je baan op te zeggen voor sommigen en een kleine part-time baan te nemen. Een ‘bruin leven’!?

Wat is er dan mis mee? Dit: invoering van het basisinkomen betekent het einde van alle uitkeringen en afschaffing van het huidige sociale stelsel.

Waar gaan we het van betalen?

De vraag waar we de miljarden euro’s die nodig zijn voor een basisinkomen vandaan gaan halen wordt beantwoord met “belastingen” en afschaffen van alle uitkeringen. Vermogensbelasting, hogere BTW, hogere accijns (waardoor het basisinkomen overigens niet meer toereikend zal zijn voor veel mensen!), etc.

Oftewel de midden- en hogere inkomens moeten het gaan betalen.

Afschaffen uitkeringen

Afschaffing van alle uitkeringen om mensen een basisinkomen danwel staatsuitkering te geven is eveneens een middel om het te financieren.

Nederland gaf in 2015 op jaarbasis meer dan 60 miljard uit aan sociale zekerheid. Inmiddels is dit gedaald naar ca. 32 miljard in 2023. Daarmee valt het eerder bedachte financieringsoverschot voor het basisinkomen weg.

De oorzaak is dat, ondanks dat sommigen denken dat de opeenvolgende kabinetten Rutte ons land aan de afgrond gebracht hebben, het huidige beleid er toe geleid heeft dat er véél meer mensen een baan hebben dan voorheen! Zo constateerde de Volkskrant in 2022: “Het aantal Nederlanders met een bijstandsuitkering is in negen jaar tijd niet zo laag geweest.”

De 30 miljard euro die er voor een basisinkomen ongeveer nodig is, is er gewoon alleen moet het geld even “herverdeeld” worden. Oftewel: alle uitkeringen afschaffen (en mensen met een uitkering worden daardoor volledig in het ongeluk gestort, “maar dat terzijde”) en het geld dat we daaraan uitgeven “herverdelen”. Geen gezeik, iedereen rijk! En ohja, studiebeurzen en financiering kan dan ook gewoon gestopt worden. Immers, iedereen van 18 jaar en ouder heeft recht op dat basisbedrag?

Ook de “Vereniging Basisinkomen” hangt deze onzalige gedachte aan.

Met de invoering van een basisinkomen kunnen alle andere overheidsuitkeringen voor volwassenen vervallen. Behalve die voor gehandicapten, omdat zij minder mogelijkheden op de arbeidsmarkt hebben. (Basisinkomen.nl)

Het is een gedachte die nog “rechtser dan rechts” is. Want het betekent dat de afgeschreven groep nóg verder afgeschreven wordt. Geen uitkering van de sociale dienst zonder verplichtingen maar een fooi op AOW-niveau en “zoek het maar lekker uit verder” … kom dáár maar eens van rond, als moeder (of vader) in de bijstand of (gedeeltelijk) arbeidsongeschikte met kinderen….

Arbeidsongeschikten, Werkloosheidswet

Wanneer we iedereen een basisinkomen geven ontstaat er op het gebied van de werkloosheidswet en arbeidsongeschikten (WIA, WAJONG) een groot probleem.

Rekenvoorbeeld
Wanneer iemand werkloos wordt en een gemiddeld jaarinkomen van bijvoorbeeld €40.000 heeft, zou die nu een WW-uitkering krijgen van ca. €2500 voor de eerste twee maanden, daarna €2300/maand. Dat is netto ca. €1700/mnd.

Wanneer je echter een basisinkomen hebt ter hoogte van de AOW (situatie 1/1/2023) krijg je als alleenstaande ca. €1350 en als gehuwden krijg je €1800.

Dat betekent dat iemand die voorheen een redelijk inkomen had, in de WW komt en nu afhankelijk wordt van het voorgestelde basisinkomen, wanneer alleenstaand, ruim €350 per maand benadeeld wordt. Gehuwden of samenwonenden hebben er enig voordeel van.

Maar dan ga ik uit van een inkomen op modaal niveau. Wat te denken als je 60-70.000 per jaar of nog meer verdient? Je vaste lasten en uitgavepatroon zijn afgestemd op dit inkomen en doordat alle uitkeringen zijn afgeschaft val je enorm in inkomen terug wanneer je werkloos wordt.

Toeslagen?
Een andere vraag is: wat gebeurt er met de toeslagen?  Om het oerwoud aan regels en het rondpompen van geld te stoppen (en te besparen op uitvoeringslasten uiteraard) worden de toeslagen de komende jaren afgebouwd. Een basisinkomen is dus precies dat: een basis. Voor de rest mag je het straks zelf gaan uitzoeken.

Overigens ben ik zelf niet zo’n voorstander van toeslagen en allerlei subsidies. Ook het basisinkomen is een subsidie. Armoede Subsidiëren is Continueren en afhankelijk maken en houden.

Rake klappen!
Het basisinkomen, voorzover het al niet over de rug van mensen elders in deze wereld gaat,  zal als het wordt ingevoerd ten koste gaan van een grote groep mensen die zich hier niet tegen kan verzetten. Mensen die al in de hoek zitten waar de klappen vallen en dan nog harder gemept zullen worden.

Mijn conclusie is dan ook dat een basisinkomen alleen ingevoerd kan en moet worden als het een inkomen is dat niet ten koste gaat van anderen en een redelijk bestaansminimum garandeert.

Dat betekent kortweg dat het niet kan want “gratis geld” geven aan de een, betekent dat de ander er voor mag bloeden. De rekening van het basisinkomen moet immers toch érgens neergelegd worden?

Daarnaast ben ik van mening dat een aantal andere zaken dan ook aangepakt zou moeten worden. Bijvoorbeeld invoering vlaktaks, gratis zorg, gratis onderwijs. Pas dan is een basisinkomen aan de orde en een, mogelijk, goed idee.

De “prikkel om te werken” zal dan voor een bepaalde groep weggenomen zijn. Maar ik denk dat je dat als maatschappij gewoon moet accepteren. Los daarvan is dat nu ook al zo immers: mensen in de bijstand die een baan aanvaarden krijgen vaak te maken met de ‘armoedeval‘.

Voor altijd aan de bedelstaf

Tot slot nog een laatste gedachte. Wanneer we “iedereen” een basisinkomen gaan geven maken we ook iedereen afhankelijk van de overheid. Je bent voor altijd, gedeeltelijk, aan de bedelstaf want afhankelijk je handje ophouden. Als een kind dat levenslang aan de borstvoeding zit en nooit echt zelfstandig kan leren eten. Laat staan zélf voor het eigen eten zorgdragen..

Het geeft een overheid ook, in het slechtste geval, een mogelijkheid zaken af te dwingen. Denk eens aan de ‘digitale munt’. Stel die basisuitkering wordt je in de vorm van- of via de ‘digitale munt’ beschikbaar gesteld? En je voldoet niet aan de wensen en eisen van de overheid? Blokkade van de rekening! Vergezocht? Nee. Jij en ik weten niet wie er morgen hier aan het roer staat, ook niet in ons land. We weten ook niet onder wat voor voorwaarden zo’n uitkering zal worden gaan verstrekt.

De Europese Centrale Bank schrijft:

Een digitale euro kan alleen een succes worden als de Europeanen hem in hun dagelijks leven gebruiken. Het ontwerp van de digitale munt is dan ook van groot belang en moet voordelen bieden die bestaande betaalmiddelen niet hebben. Deskundigen van het Eurosysteem hebben een aantal basisvereisten vastgesteld. Zo moet een digitale euro toegankelijk, robuust, veilig en efficiënt zijn. Ook moet de privacy zijn gewaarborgd en moet aan alle juridische vereisten worden voldaan. Op basis daarvan kunnen we bepalen hoe een digitale munt eruit zou kunnen zien. (ECB)

Basisidee van de Digitale munt is dat de overheid over het geld wil (blijven) gaan. Dat kan echter ook heel ver gaan. Een ontwikkeling die heel zorgelijk is, en waar door de Bank of England in 2021 al op gewezen is, is dit:

“De Bank of England heeft ministers opgeroepen om te beslissen of een digitale valuta van de centrale bank programmeerbaar moet zijn, waardoor de uitgever uiteindelijk controle krijgt over hoe deze door de ontvanger wordt uitgegeven.”.

Dit is heel zorgelijk. Stel, en dat komt in het artikel ook naar voren, dat bijvoorbeeld gemeenten de WMO, Jeugdzorg enz. gaan uitbetalen aan de cliënten via de ‘digitale munt’. Of het basisinkomen. Als iemand zijn of haar budget dan uitgeeft aan iets kan dat volledig getraceerd en zelfs beboet of geblokkeerd worden. Ik noem maar een zijstraat: als de overheid niet wil dat mensen roken, kunnen ze afdwingen dat met de digitale munt geen rookwaren gekocht kunnen worden,..

Het basisinkomen lijkt dus een goed plan maar ondertussen ontneemt het mensen alle financiële vrijheid en maakt ze een slaaf van de subsidie-kraan van de overheid. Zodra de overheid de geldkraan dicht draait, is het feest voorbij.

____
Dit artikel is oorspronkelijk geschreven in 2015 en geactualiseerd in 2023