Op de lagere school leerde ik altijd dat de eerste mensen in Nederland zich een paar duizend jaar voor de jaartelling in Nederland hebben gevestigd. De oudste resten schijnen te zijn van een vrouw die men ‘Trijntje’ gedoopt heeft (volgens de wetenschappers 7.000 jaar oud).

Natuurlijk hoorden we ook de verhalen over de prehistorie en de ijstijd. Maar op de één of andere manier sta je er niet bij stil wáár die mensen dan woonden. Hoeveel het er zijn geweest, waarom ze zijn verdwenen uit onze gebieden?

Later hoorde ik wel eens verhalen over vissers die vondsten deden die wezen op menselijke bewoning van een gebied tussen Nederland en Engeland. Ik kan mij herinneren dat een docent op de MAVO het ook wel eens genoemd heeft.

Eerste mensen in Nederland

Maar op de één of andere manier sta je er niet bij stil dat ‘doggerland’, het bestaan er van is onomstreden, bestond ruimschoots vóór de zogenaamde ‘eerste bewoning’ van ons land zoals die over het algemeen (voor zover mij bekend nog steeds) onderwezen wordt op school:

Ongeveer 5.000 jaar voor Christus vestigden de eerste mensen in Nederland zich in dorpen in Zuid-Limburg. Hier was het droog genoeg. Zij bouwden langwerpige huizen van gekloofde bomen. De wanden waren van twijgen en leem. Anders dan de jagers die daarvoor in Nederland hadden gezworven staken de bewoners in Limburg veel tijd in het bouwen van hun woning, want zij wilden als landbouwers blijven op het mooie plekje dat ze hadden gevonden. (AbsoluteFacts.nl)

Jarenlang heb ik er niet meer aan gedacht tot ik één dezer dagen opeens van een medewerker van het Gronings Museum iets voorbij zag komen, op Instagram, over “Doggerland”.

Klimaatverandering

Doggerland is een verdwenen land, het ligt waar nu de Noordzee is. Het Rijksmuseum voor Oudheden heeft er op dit moment een expositie over. Doggerland verdween door klimaatverandering.

Zo’n 8.000 jaar geleden werd het doordat de IJstijd ten einde kwam overspoeld. Waarschijnlijk vond er ook een enorme Tsunami plaats. De mensen die er woonden zullen het voor een (groot) deel niet overleefd hebben – omdat ze op delen die niet overstroomden zich hadden terug getrokken. Een ander deel zal de steeds nattere omgeving hebben verlaten en zich teruggetrokken hebben naar hoger gelegen delen.

De onderstaande afbeelding laat het zien: van links naar rechts, de situatie nu naar 20.000 v.Chr.

(afb. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Doggerland3er.png)

In totaal was Doggerland meer dan 200.000 km2 groot. Beweerdelijk gaat de menselijke geschiedenis daar meer dan één miljoen jaar terug (een gedachte die ik niet aanvaard, maar dat terzijde).

De Trouw schrijft er onder andere over:

Het is een van de belangrijkste archeologische vindplaatsen van Europa. “Het gebied is ook een schatkamer voor geologen en paleontologen”, zegt archeoloog Luc Amkreutz, conservator van de collectie Prehistorie bij het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. “De collectie pleistocene zoogdieren die er is opgevist, is een van de grootste ter wereld.” [..]

De moderne mens [nam het] het gebied vanaf 14.000 jaar geleden gretig in bezit, zij het niet voorgoed. In het holoceen verwoestte klimaatverandering hun Europese paradijs binnen zesduizend jaar definitief. Door hogere temperaturen en smeltende gletsjers steeg de zeespiegel in snel tempo, in totaal zo’n 50 meter. Het oude land verdween onder de Noordzee. De bewoners trokken zich nog een tijdje terug op duinen en zandruggen, zoals de Bruine Bank en de Doggersbank, de naamgever van het gebied. Zij hadden zich goed aangepast aan de veranderingen. In een steeds natter wordende omgeving leefden zij van visvangst en gebruikten kano’s om zich te verplaatsen. Maar de zee steeg door en uiteindelijk was een tsunami, ontstaan voor de kust van Noorwegen, het begin van einde van Doggerland. (Trouw)

En op Historiek lees je onder andere

Na de laatste ijstijd en met het opwarmen van het klimaat in het Holoceen 11.650 jaar geleden, ons huidige geologische tijdvak, bleven we hier voorgoed. Het landschap was rijk, de bossen kwamen terug met berken en dennen en later ook loofbomen, zoals beuk en eik. Jacht vond nu plaats op bosdieren waar nu ook nog steeds op gejaagd wordt, zoals edelhert, wild zwijn en ree.

Het landschap stond niet stil. Door de klimaatopwarming smolt verder noordelijk steeds meer ijs en langzaam maar zeker stroomde het Noordzeebekken vol. Vóór de oprukkende kustlijn ontstonden stranden, kreken en kwelders. Vis, zeevogels, zeezoogdieren en schelpen vormden rijke voedselbronnen. Verder naar het achterland creëerde het stijgende grondwater een enorm zoetwatermoeras met rivieren en meertjes. Het was goed toeven op de hogere delen zoals duinen en zandruggen, waaronder de Bruine Bank en de Doggerbank. Aan de laatste dankt het gebied zijn naam: Doggerland. De omgeving bood de jager-verzamelaars een leven in overvloed, met jachtwild, watervogels, heel veel vis zoals snoek en paling en een breed spectrum aan plantaardige bronnen. Maar het zou niet blijven. Langzaam maar zeker verdronk Doggerland, soms geleidelijk, soms snel, maar altijd in beweging.

Klimaatverandering is een hot item de laatste jaren. Maar het is echt niet te ontkennen dat het klimaat de afgelopen tienduizenden, en wellicht nog véél meer, jaren steeds veranderd is.

De vraag is of wij daadwerkelijk die verandering kunnen tegenhouden. Een beetje minder CO2 uitstoten zal het niet oplossen. Voorzover het oplosbaar is. Want zoals we kunnen zien in dit verband, maar ook hier, zijn er eerder al hele warme periodes geweest en ook hele koude.

De mens heeft zich daar steeds op moeten aanpassen. De mensen die in Doggerland woonden en met een Tsunami geconfronteerd werden hebben ervaren hoe zoiets in de meest hevige vorm in zijn werk kan gaan. Persoonlijk geloof ik dan ook dat we ons moeten, en kunnen, voorbereiden op wat er (eventueel) staat te gebeuren. Halfzachte oplossingen als “van het gas af in Nederland” zullen niet afdoende blijken vrees ik. Mogelijk dat we na een warme periode weer een nieuwe ijstijd krijgen. Of staan er andere dingen te gebeuren. We weten het (nog) niet.

Moeten we de geschiedenisboekjes herschrijven?

Geschiedenis heeft mij altijd ontzettend geboeid. Ik was er als kind al veel mee bezig. Ik kan mij bijna niet voorstellen dat ik dit daarom ‘gemist’ heb op school. Wellicht staat het tegenwoordig wel in de schoolboekjes al doet mij de online informatie anders vermoeden.

Opmerkelijk. Je ‘leert’ op school dus dat de eerste mensen zich véstigden rond 6000 v.Chr. in Nederland. Terwijl ze hier al (veel langer) woonden, en zelfs in gebieden die nu, door de toenmalige klimaatveranderingen, onder water staan. Het lezen over Doggerland was voor mij het terughalen van vage herinneringen en verhalen uit de kinder- en jeugdtijd. Het “maar dat wist ik toch al” gevoel. Hopelijk gaan we de komende tijd meer over horen.

In mijn ogen – maar ik kan het verkeerd hebben begrepen – hebben de eerste mensen zich daarom niet gevestigd rond 6.000 in Nederland, maar trokken ze zich terug naar hoger gelegen gronden. Ze waren er al veel langer, zo laat Doggerland ons zien.

Meer over Doggerland op o.a. InfoNU.