Het sloeg in als een bom. De stikstofplannen van Christianne van der Wal, minister van Natuur en Stikstof. De boeren zijn woedend over de stikstofplannen van het kabinet. En op sociale media bléren de “deskundigen” allemaal weer mee.
Veel mensen tikken een zoekterm in op Google en poneren het resultaat van die zoektocht als de waarheid in comments op Facebook en Twitter. Of roepen gewoon maar wat. Zolang ze Rutte en de rest van het Kabinet maar weer de schuld van iets kunnen geven, immers?
Als je het hebt over de corona-crisis is, was, het nog relatief eenvoudig om waarheid en nepnieuws van elkaar te scheiden. Maar als het gaat over de stikstofcrisis wordt het ongelofelijk lastig. Meetmethodieken, rekenmodellen, tegenstrijdige wetenschappelijke informatie, belangenorganisaties, Caroline van der Plas met haar BBB (Boer Burger Beweging), de FvD, Farmers Defence Force, gefrustreerde leden van de VVD, LTO Nederland, de linkse en rechtse pers. Ze hebben allemaal hun eigen stokpaardjes.
Boeren zijn woedend
Eén ding staat vast. De boeren zijn woedend. En dat begrijp ik wel. Als jij met een megastal vol koeien en een gigantische hypotheekschuld ’s avonds aan de koffie het journaal kijkt en je krijgt te horen dat je in een gebied woont waar tot bijna 60% stikstofreductie moet plaatsvinden en je mogelijk gedwongen je bedrijf moet stopzetten dan is de boot goed aan. Heb je daar generaties lang zo hard voor gewerkt? Wat is de toekomst voor je kinderen (als ze de boerderij willen overnemen)?
Jaarlijks stoppen honderden boeren met hun bedrijf. “Ongeveer 24.000 agrarische bedrijven stoppen in de komende twintig jaar. Het gaat om veelal kleinere bedrijven van agrariërs die ouder zijn dan vijftig en geen opvolger hebben.” (Agrarisch Erfgoed Nederland, ca. 2013) en de Volkskrant kopte vorig jaar nog: “Aantal landbouwbedrijven in twintig jaar bijna gehalveerd“.
Je zou zeggen dat het probleem zichzelf wel oplost. Maar zo simpel ligt het allemaal niet.
Ammoniak
“Stikstofoxiden (NOx) en ammoniak (NH3) zijn schadelijk voor de natuur als er te veel van in de lucht, bodem of water terecht komt. Planten als bramen, brandnetels en gras gaan er harder door groeien en overwoekeren andere planten. Daardoor verdwijnen ook insecten, vlinders en vogels. Stikstofdioxide is bovendien ongezond voor mensen.” (Natuur en Milieu)
Het toverwoord is ‘Natura 2000‘ en ‘biodiversiteit’. Natura 2000 is een Europees netwerk van beschermde natuurgebieden. In deze gebieden worden dieren, planten en hun natuurlijke leefomgeving beschermd om de biodiversiteit te behouden. Door de uitstoot van Ammoniak (NH3), dat bestaat uit een verbinding van stikstof (N2) en waterstof (H2) komt er veel te veel stikstof in het milieu terecht, vooral in de zogenaamde Natura2000 gebieden. Stikstof zorgt er voor dat alles groeit en bloeit, behalve de planten en organismen die juist baat hebben bij arme grond. En dát is het grote probleem.
Door teveel stikstof wordt de natuur vernield. Dit is al decennialang gaande in bepaalde gebieden. Je kan denken dat dat allemaal wel meevalt en niet zo erg is, want alles is mooi groen immers, maar uiteindelijk worden we hier zelf ook het slachtoffer van.
De boeren zijn woedend, dreigen met een lawine aan rechtszaken, en dat begrijp ik. Anderzijds maken ze ook hun éigen leefmilieu en dat van hun nageslacht (mogelijk) kapot door (steeds) verder uit te breiden met intensieve veehouderij.
Begrijp me niet verkeerd, ik vind koeien mooie dieren en ben zeker niet tégen het houden van koeien.. maar anderzijds moet er, ben ik bang, écht wel iets gebeuren als ik de cijfers zie en op mij laat inwerken.
Exporteur van stikstof
In dat verband lijkt het mij ook relevant op te merken dat we nu immers al tijden een enorme teruggang zien in insecten (bijen!) en vogelsoorten al decennialang enorm in aantal dalen? Dat is niet exclusief de schuld van boeren natuurlijk, integendeel: in veel gebieden doen boeren aan natuurinclusieve landbouw. Maar het is domweg een teken aan de wand dat er iets helemaal niet goed gaat met de natuur – en dat niet alleen in Nederland!
“Ammoniak zorgt in de natuur en op het boerenland voor vermesting: de grond wordt steeds rijker aan voedingsstoffen. Planten die goed groeien op rijke gronden, zoals gras en brandnetels, verdringen planten die groeien op schrale gronden. Als die planten verdwijnen, sterven ook de dieren uit die van die planten leven. Uiteindelijk komen er minder soorten planten en dieren: de biodiversiteit verslechtert.” (RIVM)
De boeren zijn voornamelijk verantwoordelijk voor de ammoniak-uitstoot. Die uitstoot is wel enorm gedaald de afgelopen jaren (zie boven). Maar de uitstoot van de (intensieve) veehouderij is sinds de afschaffing van het melkquotum wel weer aan het stijgen.
De boeren die stoppen zijn kleine boeren en ondanks dat ze stoppen stijgt de ammoniakuitstoot en dus ook de stikstofuitstoot (door de intensieve veehouderij).
Whataboutism
Er is veel whataboutism te horen. Niet alleen op Sociale Media maar ook in de bezwaren die door boerenorganisaties worden aangevoerd. Zo wordt vaak naar de industrie gewezen onder het motto ‘Ja, maar zij stoten ook heel veel stikstof uit!’.
(Overname afbeelding op basis van citaatrecht)
Als je kijkt naar de uitstoot van Nederland ten opzichte van de rest van Europa dan is dat schrikbarend!
“De Nederlandse stikstofuitstoot is de hoogste van Europa: per hectare stoten we ongeveer 4 keer zo veel uit als het EU-gemiddelde. Van de Nederlandse uitstoot bestaat 60% uit ammoniak (NH3) en 40% uit stikstofoxiden (NOx). De landbouw zorgt voor 61% van de stikstofuitstoot (door mest, maar ook uit kassen en door landbouwvoertuigen), het wegverkeer voor 15%” (Natuur en Milieu).
Nederland produceert per hectare niet alleen gemiddeld 4 keer zo veel stikstof dan de rest van Europa, we zijn ook een exporteur van stikstof. In het buitenland komt 3 keer meer Nederlandse stikstof terecht dan dat er vanuit andere landen hier binnenkomt. We vervuilen niet alleen ons eigen land, maar ook de regio. (bron: TNO)
Maar liefst 46% van deze uitstoot komt van de landbouw en 2,2% door de handel en industrie. Als je Whataboutism-argumenten wilt aanvoeren en wijst naar de industrie dan kan dat dus geen stand houden (zie Natuur en Milieu).
Nieuwe Natuur
Op heel veel plaatsen wordt tegenwoordig ‘nieuwe natuur‘ aangelegd. Natuur waarbij, in onze regio, de vruchtbare bovenlaag vaak wordt afgegraven en men daarmee ‘arme grond’ maakt. Het lijkt allemaal op elkaar. Ik vraag mij af of de biodiversiteit hier nu echt mee gediend is maar ga er maar vanuit dat ook hier de deskundigen weten wat ze doen.
Veel Boeren voeren het argument aan dat ze belangrijk zijn voor de voedselketen. Dat is niet waar.
“van de 1,82 miljoen hectare landbouwareaal er daadwerkelijk maar 800.000 hectare gebruikt wordt voor de Nederlandse consumptie. 23,5 procent van de totale Nederlandse oppervlakte wordt dus gebruikt voor eigen voedselvoorziening. Van de 800.000 hectare is overigens 600.000 hectare bestemd voor grasland en veevoer en het resterende gedeelte voor landbouwproducten” (Vork)
Een optie zou natuurlijk zijn dat boeren, met name veehouders, vrijwillig hun land grotendeels verkopen (voor een goede uitkoopsom uiteraard!) en een andere baan gaan zoeken. Dat deze grond gebruikt wordt voor het produceren van écht voedsel. Want vlees en melk hebben we absoluut niet in de hoeveelheid nodig zoals die nu geproduceerd wordt. Maak daar maar gerust weer een luxe-artikel van (nee, ik ben géén vegetariër, ik eet wél vlees!).
Dat klinkt lullig maar zo gaat het zo vaak. Hoeveel mensen krijgen wel niet van hun werkgever te horen dat ze beter ‘een functie elders‘ kunnen ambiëren, hoeveel bedrijven stoppen niet na een aantal decennia? Mijn eigen bedrijf stopt ook zodra ik er mee ophoud. Ook ik zou het heel zuur vinden als ik vanavond te horen zou krijgen in het journaal dat webhostingbedrijven wegens de energieconsumptie er mee moeten ophouden (tenzij ze de energie-consumptie met 60% kunnen terugbrengen). Anderzijds zou ik dan lachend de “oprotpremie” toucheren en iets anders beginnen. Dát is ondernemerschap.
Als je boer bent betekent dat niet dat je bedrijf tot in de eeuwigheid kan blijven bestaan. Bedrijven gaan en komen. Sectoren komen op en verdwijnen. De VOC was ook ooit een bloeiende onderneming en verdween ook, .. Net als veel andere bekende ondernemingen. Denk aan V&D, om maar iets te noemen. Wie had ooit gedacht, indertijd, dat de VOC ooit zou verdwijnen? Het was de kurk waar de Nederlandse Economie op dreef zo’n beetje, het was dé aanjager van de Gouden Eeuw!
Ingewikkelde discussie
We hebben een hele ingewikkelde discussie. En mijn mening is zeker niet doorslaggevend hierover. Maar ik vind het wel belangrijk er over na te denken en een mening te vormen. Mijn conclusie is dat de (intensieve) veehouderij vooral zeer conservatief, behoudend, is. Men wil dóórgaan met ‘boeren’ zoals ze dat altijd al deden. Er zijn slechts weinig boeren in deze specifieke sector die naar alternatieven kijken.
De argumenten zijn natuurlijk voor hen steekhoudend. Er is geïnvesteerd. Er is een al dan niet goed renderende onderneming. Maar anderzijds spelen er dus ook veel andere zaken. De natuur gaat kapot door de intensieve veehouderij. Onze toekomst staat op het spel. Boeren blijven nodig, zeker weten. Maar een conservatieve grondhouding schiet niet op. Als ik boer zou zijn (en vroeger wilde ik dat ook worden!) zou ik denk ik toch een andere insteek kiezen en zoeken naar alternatieven en niet op de trekker naar Den Haag trekken in een poging een op voorhand verloren strijd aan te gaan..
Zie ook: